44 Welvaartsziekten deel 1: insulineresistentie en hart- en vaatziekten.

Welkom bij aflevering 44.
In deze dubbele aflevering bespreek ik wat welvaartsziekten zijn en wat de invloed van leefstijl kan zijn op het ontstaan ervan.
Deze ziektes kunnen uiteraard ook in de familie zitten, door medicatie komen of je kan gewoon pech hebben, maar ze hebben een heel erg sterk verband met het hebben van een slechte leefstijl en daar ga ik in deze aflevering dan ook vanuit.

Ik heb de welvaartsziekten al in eerdere afleveringen kort benoemd en zoals je ongetwijfeld wel weet werken verstandig vasten, gezond eten, voldoende bewegen, goed slapen, stressvermindering, het hebben van een gezond gewicht en niet roken of alcohol drinken er goed tegen om ze zoveel mogelijk te voorkomen.
Helaas is het volgen van een gezonde leefstijl om ze te voorkomen erg lastig in onze obesogene omgeving en dat is dan ook de kern van het probleem.
Welvaartsziekten zijn namelijk ziekten en aandoeningen die veel voorkomen in landen met een zogenaamde welvarende leefstijl. Hieronder valt bijvoorbeeld de luxe om te veel te kunnen eten en om bijna alles zittend te kunnen doen.
Het hebben van een ongezonde leefstijl dus waarbij het voedsel vaak ultrabewerkt is aangezien dat in onze stressvolle levens waarbij alles moet en er amper tijd is om te relaxen een stuk makkelijker en goedkoper is én je het bijna overal kan kopen zoals ik ook in aflevering 26 heb besproken.
Deze factoren zorgen er dan ook voor dat vooral mensen met een laag budget tegenwoordig welvaartsziekten hebben en hoewel welvaartsziekten eerst vooral in westerse landen met een goede welvaart voorkwamen, komen ze nu in toenemende mate voor in landen waar juist een heleboel armoede is doordat écht eten niet betaalbaar is, wat hier helaas ook weer flink aan het toenemen is, maar ook doordat gezonde voeding soms gewoon niet te koop is.
Het is voor de gemiddelde Nederlander een gek idee dat je bijvoorbeeld geen groente, fruit, volkoren granen of een doosje eieren in de supermarkt kan kopen, maar er zijn wereldwijd helaas genoeg plaatsen waar die niet vanzelfsprekend zijn en er alleen ultrabewerkt voedsel te koop is. En hier vallen steeds meer mensen tussen wal en schip doordat de maandlasten toenemen en het inkomen niet en gezond eten steeds uitdagender wordt.
Je kan daarom de zogeheten welvaartsziekten tegenwoordig beter armoede-ziekten noemen.

Welvaartsziekten zijn ook echte leefstijlziekten en onder de belangrijkste vallen overgewicht en obesitas, hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en 13 soorten kanker.
Ze ontstaan steeds vroeger waardoor de gezonde levensjaren afnemen, steeds meer mensen voor hun 40ste er al medicatie voor nodig hebben en zelfs kinderen er al last van kunnen hebben.
De 13 soorten kanker die momenteel aan een ongezonde leefstijl gelinkt zijn, zijn trouwens: borstkanker, darmkanker, longkanker, leverkanker, nierkanker, slokdarmkanker, hersenkanker, schildklierkanker, galblaaskanker, maagkanker, alvleesklierkanker, baarmoederkanker en eierstokkanker.
Dit hoeft natuurlijk niet te betekenen dat je ze alleen krijgt als je een ongezonde leefstijl hebt aangezien longkanker bijvoorbeeld ook door asbest of luchtvervuiling kan komen, maar het vergroot de kans wel.

Je hebt waarschijnlijk wel eens gehoord van het metabool syndroom of syndroom X en dit is een verzamelnaam voor het hebben van in ieder geval 3 van de volgende 5 welvaartsziekten: insulineresistentie, een te hoge bloeddruk, slechte cholesterolwaarden wat onderverdeeld wordt in te veel triglyceriden en een te laag HDL Cholesterol en als laatste, een te grote taille. Iets wat natuurlijk vaak samenvalt met overgewicht en obesitas.
Je taille is als man te groot als deze meer dan 94 cm is en als vrouw zijnde meer dan 80 cm en je kan je taille makkelijk vinden door te voelen. Het zit namelijk onder je onderste ribben en boven je heupbot.
Je kan het ook in de spiegel zien door met je bovenlichaam opzij te leunen terwijl je onderlichaam niet beweegt. Het “scharnierpunt” wat je dan ziet is je taille en dit kan je makkelijk meten met een meetlint uit de naaidoos.

Het is natuurlijk al een probleem als je 1 welvaartsziekte hebt, maar veel welvaartsziekten versterken elkaar en daarom begin ik bij het bespreken van insulineresistentie aangezien dit vaak wordt gezien als het grootste probleem waar de anderen aan gelinkt lijken te zijn.

Insulineresistentie kan je zien als de voorloper van prediabetes wat weer de voorloper van Diabetes type 2 is en dit staat in de volksmond natuurlijk vooral bekend als suikerziekte.
Het is grotendeels een welvaartsziekte en komt vaak voor bij mensen met een te grote taille, maar kan ook voorkomen bij 70-plussers waarvan hun lichaam gewoon versleten is. Dit valt dan onder ouderdomsdiabetes en dat en de overige vormen van diabetes bespreek ik verder niet aangezien die niet onder de welvaartsziekten vallen.
Ze kunnen echter wel tegelijkertijd met insulineresistentie voorkomen, dus blijf nog even luisteren als je een andere vorm hebt.

In een goed functionerend lichaam maakt je lichaam insuline aan zodra je iets eet of drinkt zodat het de energie die het eruit haalt makkelijk kan opslaan in je lichaamscellen.
Dit geldt vooral voor koolhydraten, wat omgezet wordt in glucose, oftewel suiker, en in veel mindere mate voor eiwitten, wat bij hele grote hoeveelheden ook kan worden omgezet in glucose. Voor vet hoeft er trouwens bijna helemaal geen insuline aangemaakt te worden en dat wordt dus heel erg makkelijk als vetvoorraad opgeslagen.
De glucose reservevoorraad wordt deels in de lever en spieren opgeslagen en als deze vol zitten gaat de rest naar je vetcellen.
Het hebben van deze reservevoorraden is natuurlijk erg handig zodat je alles kan doen wat je wil zonder constant te moeten eten. Dit zorgde er in de oudheid voor dat we schaarse periodes konden overleven en dat we nu makkelijk kunnen vasten.
Eén van de doelen van vasten is, zoals ik in aflevering 2 al vertelde, om te voorkomen dat je lichaam tijdens het vasten extra insuline aanmaakt zodat de reservevoorraad in onze cellen opgemaakt kan worden, en de cellen weer de ruimte hebben om indien nodig op het opslag hormoon insuline te reageren.
Bij insulineresistentie worden je cellen echter ongevoelig, oftewel resistent, voor normale hoeveelheden insuline doordat ze eigenlijk al vol zitten. Ze kunnen de reservevoorraad niet kwijt waardoor je lichaam steeds meer insuline moet aanmaken om alle extra glucose er alsnog in te proppen.
De extra aangemaakte insuline kan er soms wel 20 jaar voor zorgen dat je cellen volgepropt worden, maar op een gegeven moment past er echt niks meer bij en blijven de overtollige suikers in je bloed rondhangen waar ze voor schade zorgen en bijvoorbeeld je bloedvaten stugger worden wat de kans op hart- en vaatziekten verhoogt.
Er zit trouwens altijd een klein beetje suiker, of glucose, in je bloed, maar dit is hooguit een theelepeltje. Gooi je er via een ongezond eetpatroon echter telkens een paar scheppen suiker bij, dan snap je wel dat je lichaam dat niet leuk vindt.
De extra scheppen die niet meer opgenomen kunnen worden zie je terug in de bloedsuikerwaarde, oftewel bloedglucosewaarde, en een gezonde nuchtere bloedglucosewaarde zit tussen de 4 en 5.5 mmol per liter. Zit je tussen de 5.5 en 7? Dan heb je prediabetes en vanaf 7 heb je Diabetes type 2.
Het is makkelijk meetbaar met een bloedglucosemeter waar je aan de hand van 1 druppeltje bloed kan zien hoeveel glucose er op dat moment in je bloed zit en ik meet deze regelmatig bij cliënten. Dit is vaak natuurlijk niet nuchter en hiervoor geldt dat een waarde tussen de 4 en 7.8 goed is.

Voor het meten van de hoeveelheid insuline die je lichaam nodig heeft om de glucose in je cellen te doen is er helaas nog niet zo’n simpel apparaatje te koop, maar dat kan je via je huisarts of een laboratorium laten bepalen door bloed te laten prikken. Deze test noemen ze de HOMA-IR test.
Ik heb eerlijk gezegd geen idee hoe moeilijk het is om deze via je huisarts aan te vragen, maar als ik snel Google kom ik op een prijs van rond de 40 euro bij diverse laboratoria.
Ik heb het echter nooit laten doen of iemand geadviseerd om het te laten doen aangezien insulineresistentie diverse vage symptomen kan hebben die velen ook zonder bloedtest wel bekend zullen voorkomen.
Dit zijn de meest voorkomende: vaak trek in zoetigheid, de dag niet door kunnen komen zonder tussendoortjes – zelfs als de maaltijden groot genoeg zijn, geïrriteerd of trillerig worden als je niet bijtijds kan eten, zoete trek na de maaltijd, sowieso bijna altijd honger hebben, vermoeidheid na de maaltijd, concentratieproblemen, een verhoogd cholesterol, nierproblemen, niet-alcoholische leververvetting, een te grote taille en overgewicht of zelfs al obesitas.
Komen een aantal van deze je bekend voor?
Dan is de kans op insulineresistentie erg groot.
Ze kunnen natuurlijk altijd andere oorzaken hebben, maar vooral de combinatie van een aantal van deze vergroot de kans erop.

Gelukkig kan je je cellen weer leger en dus gevoeliger maken door te vasten en door te sporten. In beide gevallen verbruik je tenslotte je reservevoorraad.
Hiernaast zijn ketogeen en koolhydraatarm eten ook vaak effectief aangezien er dan minder suikers binnen komen om opgeslagen te worden.
Sommigen zweren trouwens juist bij vetarm eten dus als je je niet goed voelt bij het beperken van je koolhydraten is dat ook nog een optie. Vooral de combinatie van veel koolhydraten en vetten én te weinig vezels en eiwitten lijkt funest dus door vooral vezelrijke koolhydraten te eten en je eiwitten te verhogen komen velen ook al ver.
Of je begint gewoon met vasten en dan voel je zonder berekeningen of het tellen van voedingsstoffen vanzelf wel wat jij nodig hebt. Vasten zorgt er tenslotte voor dat je erg intuïtief gaat eten.

Let er trouwens wel op dat de net genoemden er soms al binnen een paar weken voor kunnen zorgen dat je minder medicatie nodig hebt als je die gebruikt, iets wat ik ook bespreek in aflevering 22, en ook bij Diabetes type 1 kan het helpen. Velen worden namelijk uiteindelijk ook insulineresistent en hebben dan Diabetes type 1 én 2 waardoor ze steeds meer insuline moeten spuiten om hun bloedglucosewaarden goed te houden.
Let bij Diabetes natuurlijk wel extra goed op je bloedglucosewaarden als je je leefstijl aanpast om te voorkomen dat je te veel insuline spuit of medicatie gebruikt en een levensgevaarlijke hypo krijgt en doe het dan ook alleen als je goed ingesteld bent na overleg met je arts en diëtist.
Wil je toch gewoon beginnen met vasten? Kijk dan eerst naar wat 12 tot 14 uur vasten zonder tussendoortjes voor je doet en vanaf daar kan je het altijd nog heel voorzichtig opbouwen zoals ik ook in afleveringen 5 en 6 heb besproken.

Komen de eerder genoemde insulineresistentie symptomen je trouwens bekend voor en heb je ook last van klachten zoals altijd dorst hebben, vaak moeten plassen, vermoeidheid, slecht genezende wondjes, jeuk, terugkerende infecties en misschien zelfs al slechter wordende ogen?
Dan kan dit wijzen op diabetes en is het belangrijk om je bloedglucosewaarde te laten controleren bij je huisarts zodat je complicaties kan voorkomen.
Onder de complicaties vallen namelijk naast beschadigde bloedvaten met hart- en vaatziekten als gevolg ook problemen met je zenuwen, nieren en ogen en het kan uiteindelijk zelfs leiden tot amputaties.
Het is verder gelinkt aan sarcopenie, oftewel spierverlies, doordat het de aanmaak en afbraak van spieren verstoort en de insulineresistentie daardoor zelf ook weer verhoogt.
En het is gelinkt aan een aantal kankersoorten en aan mentale problemen zoals depressie en Alzheimer. Alzheimer wordt soms zelfs “Diabetes type 3” of “Diabetes van de hersenen” genoemd vanwege de insulineresistentie die daar ontstaat. Diabetes type 2 geeft je hiernaast een 50% grotere kans op de ziekte van Alzheimer wat de meest voorkomende vorm van dementie is.
Gelukkig kunnen velen hun bloedwaarden weer goed krijgen door hun leefstijl te verbeteren en naast sporten is ook vasten hier erg effectief voor en op lange termijn erg makkelijk vol te houden om op een gezond gewicht te blijven.
5 tot 10% afvallen verbetert de bloedwaarden vaak al, maar je moet het gewicht er ook af weten te houden en het jojo-effect waarbij je telkens weer aankomt nadat je succesvol bent afgevallen is niet voor niks erg berucht onder dieters.
Maak je van vasten echter je leefstijl? Dan hoef je je schema alleen maar af en toe naar omstandigheden ietsjes aan te passen zoals ik ook in aflevering 14 heb besproken.

Voordat ik overging op het 18:6 had ik ook een aantal symptomen van insulineresistentie, hoewel ik dus al jaren gezond eet en m’n BMI en taille al goed waren. Door m’n rug kan ik echter niet voldoende bewegen, had de hormoonmedicatie die ik voor m’n endometriose nodig had insulineresistentie als bijwerking en zorgt de pijn van beide voor chronische stress.
Ik weet dus precies waar het aan lag.
Door dagelijks lang genoeg te vasten zijn de insulineresistentie symptomen gelukkig helemaal weg en een deel van m’n endometriose symptomen ook doordat vasten ontstekingsremmend werkt en de hormoonmedicatie niet meer noodzakelijk is.

De volgende welvaartsziekte zijn de hart- en vaatziekten waaronder er diverse vallen en het hebben van een te hoge bloeddruk toch wel de meest bekende is.
Iedereen kent het wel, maar wat de bloeddruk getallen precies inhouden zal ik nu even kort uitleggen: ons hart pompt bloed door de bloedvaten door zich bij elke hartslag samen te knijpen en dan weer te ontspannen.
Dit zorgt voor een bepaalde druk in de bloedvaten, wat we dus de bloeddruk noemen.
De zogenaamde bovendruk, dit is het eerste getal en wordt ook wel de systolische bloeddruk genoemd, geeft de druk aan wanneer ons hart zich samenknijpt en de onderdruk, het 2de getal wat ook wel bekend staat als de diastolische bloeddruk, is de druk wanneer ons hart zich ontspant.
Je bloeddruk wordt als te hoog gezien als het bij thuismeting hoger is dan 135/85 en bij je arts hoger is dan 140/90 en vooral 40 plussers hebben er last van doordat onze vaten dan van nature stugger worden. Ze zien het tegenwoordig echter zelfs al bij kinderen die veel ultrabewerkt voedsel eten en vooral dranken in de vorm van vruchtensappen en frisdrank drinken en ernaast niet genoeg bewegen.
Het grote probleem van een hoge bloeddruk is dat het leidt tot beschadigde en stuggere bloedvaten waarin onder andere overtollig LDL cholesterol kan blijven plakken en opstapelen en zo je bloedvaten vernauwt. Dit vernauwen van de bloedvaten staat ook wel bekend als slagaderverkalking en is in Nederland de belangrijkste doodsoorzaak. Ons gehele lichaam heeft tenslotte bloed nodig om alle belangrijke stofjes aangevoerd te krijgen en dat gaat een stuk lastiger door de vernauwingen.
Kijk maar eens naar wat er gebeurt als je een tuinslang half dichtknijpt. Dat is handig als je maar een klein beetje water nodig hebt om een paar kleine plantjes in potjes water te geven, maar een grasveld zal er snel door verdorren en dat doet ons lichaam ook. Alzheimer is daardoor ook aan een hoge bloeddruk gelinkt.
Een hoge bloeddruk kan ook leiden tot chronische ontstekingen en orgaanschade in bijvoorbeeld je ogen of nieren en doordat je hart harder moet werken om je bloed rond te pompen door steeds smallere aderen, slijt het sneller, wat bijvoorbeeld weer kan leiden tot hartfalen en hartritmestoornissen.
Ons lichaam is simpelweg niet op een langdurige, te hoge bloeddruk gebouwd.
Het is nog niet helemaal duidelijk waardoor een hoge bloeddruk ontstaat, maar een ongezonde leefstijl, overgewicht, insulineresistentie, nierproblemen, erfelijke factoren, chronische stress, drop en zoethout, hormonale veranderingen zoals tijdens de zwangerschap of overgang en medicatie kunnen hierin een belangrijke rol spelen.

Om de kans op een hoge bloeddruk te verlagen worden we natuurlijk al jaren verteld dat we onze zoutinname moeten verlagen aangezien de meesten ruim boven de dagelijks aangeraden 6 gram komen en dit ervoor kan zorgen dat je meer vocht vasthoudt wat weer kan leiden tot een verstoord vochtbalans en een hogere bloeddruk, maar ik zou nog veel meer focussen op je dagelijkse hoeveelheid toegevoegde suikers
Toegevoegde suikers, vooral in de vorm van fructose, zijn namelijk in verband gebracht met hyperurikemie.
Dit is een stofwisselingsziekte waarbij de urinezuurspiegel te hoog is wat naast jicht en nierstenen ook oxidatieve stress kan veroorzaken, insulineresistentie kan verergeren, slagaderverkalking kan veroorzaken en onze water- en zouthuishouding verstoord en zo de bloeddruk kan verhogen.
Oftewel: te veel toegevoegde suikers ontregelen net als te veel zout ons vochtbalans, wat kan leiden tot een te hoge bloeddruk.

Alleen je zout beperken tot 6 gram per dag lijkt dus niet altijd voldoende.
Hiernaast reageert niet iedereen op zoutbeperking en kan het niet effectief genoeg zijn doordat het soms maar een klein beetje kan schelen.
Vooral de toegevoegde suikers verminderen tot maximaal 25 gram per dag is daarom dus belangrijker en vergeet niet dat de kalium die in onder andere aardappelen, peulvruchten, noten en natuurlijk groente en fruit zit de natuurlijke tegenhanger is van de natrium die in zout zit zoals ik ook in afleveringen 34 heb besproken.
Sporten moet hier natuurlijk ook nog een keer benoemd worden, want dat is ook sterk in verband gebracht met een betere bloeddruk doordat het insuline resistentie verlaagd en onder andere je hart, wat tenslotte ook een spier is, sterker maakt.
Loop alleen niet te hard van stapel als je bloeddruk nu heel erg hoog is en je al jaren amper hebt gesport aangezien sporten je bloeddruk tijdelijk verhoogt.
Kijk daarom naar wat je nu kan en begin bijvoorbeeld met wandelen, fietsen of baantjes zwemmen en overleg met je arts wanneer je het kan opbouwen.

Het meten van je bloeddruk is gelukkig iets wat je makkelijk thuis kan doen met een bloeddrukmeter en ook dat doe ik regelmatig bij cliënten aangezien het meestal pas symptomen geeft als je bloeddruk écht te hoog is en het vaak vage zijn zoals hoofdpijn, vermoeidheid, misselijkheid, kortademigheid en rusteloosheid.
Dat zijn natuurlijk geen symptomen die je als leek snel zou linken aan je bloeddruk en eerder aan zoiets als stress. Iets wat trouwens al voldoende kan zijn om je bloeddruk te verhogen.
Het hebben van een hoge bloeddruk zit vaak in de familie en ook in de mijne, maar tot nu toe is mijn bloeddruk nog perfect en hopelijk blijft dat zo doordat het hebben van een gezonde leefstijl een groot verschil kan maken en in ieder geval de kans kleiner kan maken of het kan uitstellen.
Je houdt de tand des tijds tenslotte niet helemaal tegen, maar ik heb liever dat ik zonder welvaartsziekten als 80 plusser op een ochtend niet meer wakker wordt dan dat ik ieder jaar een pilletje extra moet slikken om misschien dezelfde leeftijd te halen wetende dat ik het merendeel had kunnen voorkomen.

Naast een hoge bloeddruk, hartinfarct, hartfalen en hartritmestoornissen zijn er natuurlijk nog diverse andere vormen van hart- en vaatziekten en voor de volledige lijst kan je kijken op de website van de Hartstichting die ik gelinkt heb.
Voor de meesten geldt dat het hebben van een hoge bloeddruk een mogelijke oorzaak is dus houdt je bloeddruk in de gaten en laat deze ook als 40-minner jaarlijks meten zodat je weet waar je aan toe bent en misschien wel vaker als het in de familie zit of als je overgewicht of obesitas hebt.

Gebruik je trouwens bloeddrukmedicatie en werk je aan je leefstijl?
Let hier dan extra goed op, want ook deze kan binnen een paar weken flink dalen waardoor je al snel te veel medicatie slikt en last krijgt van bijvoorbeeld duizeligheid.
Houd het daarom goed in de gaten en bespreek met je arts vanaf welke waarden je het mag afbouwen.

Voor nu houdt ik het hier even bij en ik hoop dat je nu wat meer duidelijkheid hebt gekregen over insulineresistentie en hart- en vaatziekten en lees ook zeker de links door als je er meer over wilt weten.
In deel 2 bespreek ik overgewicht en obesitas en de aan leefstijl gerelateerde kankersoorten.